door Erna van Balen
Iemand die tijdens een weekend in de natuur letterlijk het bijltje erbij neergooit omdat hij er genoeg van heeft de spullen van zijn medekampeerders op te ruimen: Het zijn situaties die outdoorcoördinator Nelleke van Klaveren van Exodus regelmatig tegenkomt. Ze geeft trainingen Door Outdoor Ervarend Leren (DOEL) aan ex-gedetineerden. Een paar keer per jaar gaat ze met een kleine groep mensen op stap in eigen land: kanoën, wandelen, kamp opzetten en op vuur koken. Helemaal voor de lol zijn die outdoortraining zeker niet: deelnemers leren zich bewust te worden van hun eigen gedrag. En vooral: ze oefenen met alternatieve gedragspatronen.
Tijdens een outdoortraining komen de gangbare gedragspatronen van de bewoners tot uiting in een bijzondere situatie, legt Nelleke uit. In de natuur komen mensen vaak beter in contact met zichzelf. En in een groep moeten ze wel samenwerken en rekening met elkaar houden. Ze kunnen niet weg en zitten op elkaars lip. Daarom krijgen ze voortdurend feedback van de anderen op hun gedrag. “We noemen zo’n training ook wel eens de snelkookpan, omdat het zo intens is”, zegt ze.
Want wat tijdens een outdoortraining gebeurt, gebeurt in het normale leven ook. De gedragspatronen die komen boven drijven, hebben een belangrijke rol gespeeld in het leven van veel ex-gedetineerden. En vaak heeft dat gedrag in het verleden problemen of zelfs het delict veroorzaakt. Toen Nelleke tijdens een Outdoortraining bijvoorbeeld een deelnemer zag weglopen van zijn taak – het samen met een ander maken van een afdak om de spullen droog te houden- vroeg ze hem waarom hij dat deed. Hij zei dat hij snel was afgeleid: om hem heen waren anderen allerlei spannende dingen aan het doen zoals houthakken en water halen. In het dagelijks leven blijkt hij ook snel aandacht voor zijn taken te verliezen; vroeger op school kon hij zich ook al niet goed concentreren, maar dat is nooit opgepikt. Dat heeft bij hem later tot problemen geleid. Nelleke nodigde daarop zijn medebewoner uit aan te geven hoe het voor hem voelde dat hij er steeds alleen voor stond bij het maken van het afdak. Die feedback heeft volgens haar weer een ander effect op de man die steeds wegliep dan wanneer uit een testresultaat blijkt dat zijn concentratievermogen niet zo goed is.
Want veel ex-gedetineerden zijn doeners en leren door te ervaren. Als ze daarom hun gedrag zelf ervaren of ermee geconfronteerd worden, dan kan dat een belangrijke stap zijn er iets mee te gaan doen, vertelt Nelleke.
Situaties als die met het afdak zijn er in een Outdoortraining aan de lopende band. Als de sfeer goed is en mensen de vrijheid voelen om dat gewoon te zeggen, kunnen de deelnemers door samenwerken iets bereiken, op elkaar reageren en uiteindelijk leren.
Maar soms loopt het helemaal niet. Nelleke heeft ook wel eens een training gegeven waarbij er geen klik kwam tussen de deelnemers en met haar. Deelnemers wilden niet samenwerken en werkten zelfs actief tegen. Toch vond zij de training niet verloren. ”We hebben echt een klote-outdoor gehad, maar het doel om via Ervarend Leren er achter te komen waar iemand nu staat, dat is wel behaald”, zegt ze, “want later bleek dat de moeite die deze jongeren hadden met iets dat “moet” zulke grote gedragsproblemen gaf, dat hun Exodus-programma beëindigd moest worden.”
En, hebben de DOEL-trainingen effect? Nelleke denkt van wel, al is dat lastig te meten. Ze geeft een voorbeeld van iemand die zichzelf vóór de training het cijfer acht gaf voor samenwerken, maar erna een drie. Hij dacht dat hij altijd al wist wat samenwerken was, maar ontdekte tijdens de training hoeveel je daarbij moet communiceren en rekening moet houden met een ander. Dat zijn prachtige voorbeelden. Daar worden de trainingen voor gehouden.